۸۸۲۰۹۰۵۰
۰۲۱
مقالات
درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای کودکان: راهنمای والدین و معلمان
فهرست مطالب
شروع سال تحصیلی همیشه برای بچه‌ها و حتی خانواده‌ها پر از هیجان و البته کمی نگرانی است. کلاس جدید، معلم جدید، تکالیف و امتحان‌ها، دوستی‌های تازه و گاهی هم ترس از محیط مدرسه می‌تواند ذهن کودکان را حسابی درگیر کند. خیلی از والدین در همین روزهای اول مدرسه متوجه می‌شوند که فرزندشان دچار اضطراب، دل‌دردهای عصبی، بی‌میلی به درس یا حتی بدخلقی شده است. اینجاست که پای روانشناسی کودک و به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری یا همان CBT به میان می‌آید.
درمان CBT یکی از علمی‌ترین و کاربردی‌ترین روش‌های روانشناسی دنیاست. این روش به بچه‌ها کمک می‌کند تا افکار منفی و ترس‌هایشان را بهتر بشناسند و یاد بگیرند چطور با آن‌ها مقابله کنند. در این مقاله می‌خواهیم خیلی ساده و روشن توضیح بدهیم که CBT در کودکان چیست، چه مشکلاتی را درمان می‌کند و چرا هم والدین و هم معلمان باید با این رویکرد آشنا باشند. همچنین کمی هم درباره خدماتی که در کلینیک روانشناسی ایران ارائه می‌شود حرف می‌زنیم تا اگر شما هم احساس کردید فرزندتان نیاز به کمک دارد، بدانید از کجا می‌توانید شروع کنید.
CBT چیست و چرا برای کودکان اهمیت دارد؟
بگذارید اول یک تعریف ساده بدهیم. CBT یا درمان شناختی-رفتاری ترکیبی از دو بخش است:
-
درمان شناختی: کار روی افکار، باورها و تفسیرهایی که کودک از خودش و محیط دارد.
-
درمان رفتاری: تمرین و تغییر رفتارهایی که از آن افکار سرچشمه می‌گیرند.
حالا این یعنی چه؟ فرض کنید یک کودک فکر می‌کند: «من همیشه در امتحان ریاضی خراب می‌کنم.» این فکر منفی باعث می‌شود دچار اضطراب شود، شب قبل امتحان خوابش نبرد و روز امتحان واقعاً تمرکز نداشته باشد. اینجا درمان شناختی کمک می‌کند تا کودک یاد بگیرد این فکر منفی را به چالش بکشد و به جای آن باورهای درست‌تری بسازد. بعد هم درمان رفتاری به او تمرین می‌دهد تا رفتارهای سالم‌تری جایگزین کند، مثلاً با برنامه‌ریزی درست درس بخواند یا قبل امتحان تکنیک آرام‌سازی انجام دهد.
برای رزرو وقت خدمات درمان شناختی-رفتاری با ما مرتبط شویدنوبت‌دهی تلفنی
کودکی که این مهارت‌ها را یاد بگیرد، نه تنها از اضطراب امتحان رها می‌شود، بلکه در آینده هم اعتمادبه‌نفس بیشتری خواهد داشت. به همین دلیل متخصصان همیشه می‌گویند: هرچه زودتر درمان CBT برای بچه‌ها شروع شود، تأثیرش بیشتر و ماندگارتر خواهد بود.
مشکلاتی که درمان CBT در کودکان برطرف می‌کند
بچه‌ها دنیای پیچیده‌ای دارند. گاهی مشکلاتشان را با گریه نشان می‌دهند، گاهی با سکوت، و گاهی هم با لجبازی. خیلی از والدین نمی‌دانند ریشه این رفتارها در کجاست. اینجاست که یک مشاور با استفاده از درمان شناختی-رفتاری می‌تواند تصویر روشنی به ما بدهد.
از جمله مشکلاتی که با درمان CBT در کودکان بهبود پیدا می‌کند:
اضطراب جدایی و ترس از مدرسه
بعضی بچه‌ها وقتی قرار است از والدینشان جدا شوند، دچار اضطراب شدیدی می‌شوند. این مشکل مخصوصاً در روزهای اول مدرسه زیاد دیده می‌شود. CBT کمک می‌کند کودک قدم به قدم این ترس را کنترل کند و احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
ترس از امتحان و فشار تحصیلی
شاید برای ما بزرگ‌ترها ساده باشد، اما برای کودک، امتحان گاهی به معنای تهدید و شکست است. درمان شناختی به او یاد می‌دهد افکار منفی مثل «حتماً خراب می‌کنم» را کنار بگذارد و جای آن‌ها افکار واقع‌بینانه‌تری بگذارد.
بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)
درمان رفتاری در قالب CBT می‌تواند به کودکان بیش‌فعال کمک کند تا برنامه‌ریزی کنند، تمرکز بیشتری داشته باشند و انرژی‌شان را در مسیر درست‌تری خرج کنند.
افسردگی در کودکان
بله، افسردگی فقط مختص بزرگ‌ترها نیست. کودکانی که مدام غمگین هستند، علاقه‌ای به بازی یا مدرسه ندارند یا گوشه‌گیر شده‌اند، با درمان CBT می‌توانند مهارت‌هایی یاد بگیرند که افکار منفی‌شان کمتر شود.
وسواس (OCD)
کودکانی که مدام دست‌هایشان را می‌شویند یا کارهای تکراری انجام می‌دهند، می‌توانند از طریق درمان رفتاری یاد بگیرند این چرخه وسواس را کنترل کنند.
مشکلات اجتماعی و قلدری در مدرسه
CBT به کودکان یاد می‌دهد چطور قاطع باشند، چطور نه بگویند و چطور روابط سالم‌تری بسازند.
در کلینیک روانشناسی ایران، هر یک از این مشکلات به شکل تخصصی بررسی می‌شود و جلسات درمانی بر اساس نیاز کودک طراحی می‌گردد.
تکنیک‌ها و روش‌های CBT برای کودکان
ممکن است از خودتان بپرسید: «خُب، روانشناس دقیقاً در جلسه چه‌کار می‌کند؟» پاسخ این است که درمان CBT در کودکان کاملاً متناسب با سن و شرایط آن‌ها طراحی می‌شود.
مثلاً برای کودکان کوچک‌تر، بازی‌درمانی ابزار اصلی است. کودک در قالب بازی شخصیت‌های خیالی‌اش را وارد گفتگو می‌کند و روانشناس از همین مسیر افکار او را کشف می‌کند. برای کودکان بزرگ‌تر یا نوجوانان، نوشتن دفترچه افکار یا انجام تمرین‌های آرام‌سازی مؤثرتر است.
یک تکنیک رایج دیگر «دفترچه افکار» است. بچه‌ها یاد می‌گیرند وقتی ناراحت یا عصبانی می‌شوند، آن لحظه افکارشان را یادداشت کنند. بعد در جلسه با روانشناس بررسی می‌کنند که آیا این فکر واقع‌بینانه بوده یا نه. به‌تدریج یاد می‌گیرند به جای اینکه اسیر افکار منفی شوند، آن‌ها را تغییر دهند.
در بخش رفتاری هم تمرین‌هایی مثل «آرام‌سازی با تنفس عمیق»، «تصویرسازی ذهنی» یا حتی «آموزش مهارت حل مسئله» انجام می‌شود. همه این‌ها به کودک کمک می‌کند در زندگی روزمره خودش بهتر عمل کند.
نقش والدین در موفقیت درمان
هیچ کودکی به تنهایی نمی‌تواند CBT را کامل یاد بگیرد. والدین بخش مهمی از این مسیر هستند. روانشناسان معمولاً به پدر و مادر آموزش می‌دهند چطور تمرین‌ها را در خانه ادامه دهند. مثلاً اگر کودک در جلسه یاد گرفته قبل امتحان چند بار نفس عمیق بکشد، والدین باید در خانه به او یادآوری کنند.
همچنین خیلی مهم است که والدین خودشان الگوی مدیریت استرس باشند. اگر پدر یا مادر همیشه مضطرب باشند، کودک هم از آن‌ها تقلید می‌کند. بنابراین در جلسات مشاوره به والدین هم توصیه‌هایی داده می‌شود تا سبک تربیتی‌شان سازنده‌تر باشد.
نقش معلمان و مدرسه در درمان CBT
مدرسه خانه دوم کودک است. اگر معلم و کادر مدرسه از مشکلات کودک خبر نداشته باشند، ممکن است ناخواسته فشار بیشتری روی او بیاورند. برای همین، ارتباط بین مشاور، معلم و خانواده بسیار مهم است.
یک معلم می‌تواند با یک جمله ساده مثل «می‌دانم استرس داری، ولی تو توانایی‌اش را داری» اضطراب کودک را نصف کند. یا می‌تواند قبل از امتحان چند دقیقه تکنیک آرام‌سازی با کلاس انجام دهد. همین تغییرات کوچک، اما تأثیر بزرگی دارد.
در بسیاری از مدارس پیشرفته، معلمان دوره‌های کوتاهی از CBT را می‌گذرانند تا در کلاس از این مهارت‌ها استفاده کنند. خوشبختانه در ایران هم بعضی مدارس با کمک مراکز مشاوره مثل کلینیک روانشناسی ایران این کار را انجام می‌دهند.
بازگشایی مدارس و چالش‌های کودکان
این روزها که مدارس باز می‌شوند، بسیاری از والدین می‌بینند کودکشان بیشتر از همیشه بی‌قرار یا عصبی است. دلیلش ساده است: تغییر بزرگ همیشه اضطراب می‌آورد.
کودک با معلم جدید روبه‌رو می‌شود، باید در جمع دوستان تازه قرار بگیرد، برنامه خوابش تغییر می‌کند و تازه باید تکالیف را هم شروع کند. در این شرایط، CBT می‌تواند مثل یک سپر حمایتی عمل کند. کودک یاد می‌گیرد:
-
افکار منفی مثل «من نمی‌توانم دوست پیدا کنم» را تغییر دهد.
-
قبل از رفتن به مدرسه تکنیک آرام‌سازی انجام دهد.
-
در کلاس مهارت‌های اجتماعی بهتری به کار بگیرد.
اگر والدین و معلمان هم‌زمان از این رویکرد استفاده کنند، بازگشایی مدارس به جای یک کابوس، می‌تواند تجربه‌ای شیرین و آموزنده باشد.
شواهد علمی از اثربخشی CBT
شاید بپرسید: «این روش واقعاً جواب می‌دهد یا فقط یک تئوری است؟» خبر خوب اینکه CBT یکی از معدود روش‌های روانشناسی است که پشتوانه علمی بسیار قوی دارد.
تحقیقات نشان داده‌اند که بیش از ۷۰ درصد کودکان مبتلا به اضطراب یا افسردگی بعد از دریافت جلسات CBT، بهبود قابل توجهی پیدا کرده‌اند. همچنین این روش نه‌تنها در کوتاه‌مدت، بلکه در بلندمدت هم اثرگذار است؛ چون کودک یاد می‌گیرد مهارت‌هایی را در زندگی واقعی به کار بگیرد.
خدمات کلینیک روانشناسی ایران در زمینه CBT کودکان
در کلینیک روانشناسی ایران، تیمی از روانشناسان متخصص کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند که سال‌ها تجربه در زمینه درمان شناختی و درمان رفتاری دارند. این خدمات شامل موارد زیر است:
-
جلسات فردی CBT برای کودکان
-
کارگاه‌های آموزشی برای والدین
-
برنامه‌های مشاوره ویژه مدارس و معلمان
-
محیطی امن، کودک‌پسند و تخصصی
اگر فرزند شما در روزهای بازگشایی مدارس دچار اضطراب، مشکلات رفتاری یا افت تحصیلی شده، بهترین کار این است که هرچه زودتر از یک مشاور متخصص کمک بگیرید. مشاوران ما در کلینیک روانشناسی ایران آماده‌اند تا در جلسات حضوری یا حتی آنلاین، به شما و فرزندتان کمک کنند تا این مسیر را با آرامش بیشتری طی کنید.
نتیجه‌گیری
دنیای کودکان پر از تغییر، هیجان و البته نگرانی است. روش درمان شناختی-رفتاری (CBT) ابزاری قدرتمند در دست والدین، معلمان و مشاوران است تا به کودکان کمک کنند افکار منفی‌شان را کنترل کنند، رفتارهای سالم‌تری داشته باشند و با اعتمادبه‌نفس بیشتری رشد کنند.
امسال که سال تحصیلی جدید شروع می‌شود، می‌توانید با یادگیری و به‌کارگیری تکنیک‌های ساده CBT، به فرزندتان کمک کنید با آرامش بیشتری وارد مدرسه شود. و اگر احساس کردید نیاز به کمک بیشتری دارید، به یاد داشته باشید که در کلینیک روانشناسی ایران همیشه متخصصانی هستند که آماده‌اند دست شما و کودکتان را بگیرند و در این مسیر همراهی کنند.
با روانشناسان متخصص کودک و نوجوان 
کلینیک ایران آشنا شوید:
دکتر سیدعلی هاشمی
دکتر هاشمی متخصص در سنجش روانشناختی، غربالگری، تشخیص و شناسایی اختلالات عصبی تحولی و درمانگر با رویکرد شخصی‌سازی‌شده است. ایشان در زمینه سنجش و آموزش سازمانی نیز فعالیت دارد.
دکتر هدی فرامرزی
رویکرد خانم هدی فرامرزی درمان شناختی رفتاری و رویکرد آدلری است. خانم فرامرزی با مراجعین بزرگسال و نوجوان کار می‌کند.
نیوشا شهروان
رواندرمانی نوجوانان و جوانان با رویکرد طرحواره‌درمانی از ویژگی‌های بارز نیوشا شهروان است. از دیگر فعالیت‌های ایشان جلسات گروه درمانی است.
