اختلالات شخصیت: آنچه باید بدانید

بر اساس DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، نسخه پنجم)، اختلالات شخصیت (Personality Disorders) به عنوان الگوهای پایدار و بلندمدت رفتار، تفکر و احساس تعریف می‌شوند که با انتظارات فرهنگی فرد تفاوت داشته و در حوزه‌های متعددی از زندگی (شامل عملکرد اجتماعی، شغلی و سایر حوزه‌ها) مشکلات قابل توجهی ایجاد می‌کنند. این اختلالات از اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شوند و در طول زمان ثابت می‌مانند.

در این مقاله قصد داریم توضیح تقریباً کاملی در مورد اختلالات شخصیت و انواع آن برایتان بنویسیم. با ما باشید…

دسته‌بندی اختلالات شخصیت

اختلالات شخصیت به سه خوشه (Cluster) تقسیم می‌شوند:

خوشه A: اختلالات شخصیت عجیب یا غیرعادی

اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder):

بی‌اعتمادی و سوءظن بی‌پایان نسبت به دیگران که به سوء تفاهم و باورهای اشتباه منجر می‌شود.

اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder):

فاصله‌گیری از روابط اجتماعی و بیان کمی از احساسات.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal Personality Disorder):

الگوهای عجیب تفکر و رفتار، باورها و تجربه‌های غیرعادی، و اضطراب اجتماعی شدید.

خوشه B: اختلالات شخصیت نمایشی، احساسی یا نامنظم

اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial Personality Disorder):

بی‌توجهی به حقوق دیگران، رفتارهای پرخطر و فریبکارانه، و نبود پشیمانی.

اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder):

ناپایداری در روابط بین فردی، خودانگاره و احساسات، و تکانشگری شدید.

اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder):

جلب توجه مداوم، رفتارهای نمایشی و احساسی بیش از حد.

اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder):

احساس بزرگ‌بینی، نیاز به تحسین و فقدان همدلی.

خوشه C: اختلالات شخصیت اضطرابی یا ترسناک

اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder):

احساس نارضایتی اجتماعی، حساسیت به ارزیابی منفی، و اجتناب از تعاملات اجتماعی.

اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder):

نیاز شدید به مراقبت شدن، رفتارهای تسلیم‌آمیز و چسبنده، و ترس از جدایی.

اختلال شخصیت وسواسی-جبری (Obsessive-Compulsive Personality Disorder):

اشتغال ذهنی به نظم، کمال‌گرایی و کنترل بین فردی.

این اختلالات با روش‌های گوناگون درمانی مانند روان‌درمانی، دارودرمانی و ترکیبی از این دو مورد درمان قرار می‌گیرند. تشخیص و درمان این اختلالات نیاز به تخصص و تجربه دارد و باید توسط متخصصان روانشناسی و روانپزشکی انجام شود.

خوشه A اختلالات شخصیت

خوشه A از اختلالات شخصیت، شامل سه اختلال است که همگی با رفتارهای عجیب و غیرعادی شناخته می‌شوند.

این اختلالات شامل اختلال شخصیت پارانوئید، اختلال شخصیت اسکیزوئید، و اختلال شخصیت اسکیزوتایپال می‌باشند. در ادامه توضیحات بیشتری در مورد هر یک از این اختلالات ارائه می‌شود:

اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• به طور مداوم به دیگران بی‌اعتماد هستند و سوءظن زیادی دارند.
• فکر می‌کنند که دیگران قصد دارند به آنها آسیب برسانند، فریبشان دهند یا از آنها سوء استفاده کنند.
• اغلب تفسیرهای غلط و نادرستی از رفتارهای دیگران دارند، مانند اینکه رفتارهای بی‌ضرر یا دوستانه را به عنوان تهدید یا حمله تفسیر می‌کنند.
• به سختی می‌توانند به دیگران اعتماد کنند و از افشای اطلاعات شخصی خود اجتناب می‌کنند، چون فکر می‌کنند که ممکن است این اطلاعات علیه آنها استفاده شود.
• اغلب دلخور و کینه‌جو هستند و از اشتباهات یا آسیب‌های گذشته نمی‌گذرند.

اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• از روابط اجتماعی و تعاملات بین فردی کناره‌گیری می‌کنند و تمایل به انزوا دارند.
• اغلب تنها و بدون دوستان نزدیک هستند و به ندرت روابط نزدیک و صمیمی دارند.
• علاقه کمی به فعالیت‌های اجتماعی و یا داشتن تجربه‌های لذت‌بخش دارند.
• ممکن است به نظر برسد که احساسات کمی دارند یا در بیان احساسات خود محدود هستند.
• اغلب کارهایی که به تنهایی انجام می‌دهند را به کارهای گروهی و اجتماعی ترجیح می‌دهند.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• رفتارها و تفکرات عجیب و غیرعادی دارند که ممکن است شبیه به اختلالات روان‌پریشی باشد، اما کمتر شدید است.
• اغلب با باورهای غیرعادی، مانند باورهای ماوراء طبیعی، خرافاتی یا تفکرات جادویی درگیر هستند.
• ممکن است تجربه‌های حسی عجیب داشته باشند، مانند احساس وجود یک حضور ناآشنا.
• در روابط اجتماعی مشکلات زیادی دارند و اغلب دچار اضطراب اجتماعی شدید هستند.
• ممکن است رفتارهای غیرعادی و ظاهری عجیب داشته باشند، مانند سبک لباس پوشیدن نامعمول یا الگوهای گفتاری عجیب.

اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• الگوی مداومی از نادیده گرفتن و تجاوز به حقوق دیگران دارند.
• اغلب رفتارهای فریبکارانه مانند دروغ گفتن مکرر، استفاده از نام‌های مستعار یا فریب دیگران برای سود شخصی یا لذت دارند.
• بی‌توجهی به ایمنی خود و دیگران نشان می‌دهند، رفتارهای پرخطر انجام می‌دهند و قوانین اجتماعی را رعایت نمی‌کنند.
• مسئولیت‌پذیری کمی دارند و ممکن است به تعهدات مالی یا کاری خود عمل نکنند.
• فاقد پشیمانی یا احساس گناه در مورد آسیب رساندن به دیگران یا رفتارهای غلط خود هستند.

اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• روابط بین فردی، خودانگاره و احساسات ناپایداری دارند.
• ترس شدید از ترک شدن و تلاش‌های بی‌ثباتی برای جلوگیری از ترک شدن واقعی یا خیالی دارند.
• نوسانات خلقی شدید و تغییرات سریع در احساسات خود را تجربه می‌کنند.
• رفتارهای تکانشی مانند خرج کردن بی‌رویه، رانندگی خطرناک، پرخوری یا سوءمصرف مواد دارند.
• احساس پوچی مزمن و مشکلات شدید در کنترل خشم دارند.

اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• به طور مداوم نیاز به جلب توجه دارند و احساس می‌کنند که باید مرکز توجه باشند.
• رفتارهای نمایشی و اغراق‌آمیز دارند، احساسات خود را به شکل تئاتری بیان می‌کنند.
• به سرعت تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند و به سادگی توسط دیگران تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
• ممکن است روابط خود را صمیمانه‌تر از آنچه که هستند تلقی کنند.
• از ظاهر جسمانی خود برای جلب توجه دیگران استفاده می‌کنند و ممکن است لباس‌های جذاب یا اغراق‌آمیز بپوشند.

اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• احساس بزرگ‌بینی و خودمحوری دارند، خود را بسیار مهم و ویژه می‌دانند.
• نیاز مداوم به تحسین و توجه دیگران دارند.
• حس می‌کنند که مستحق برخورد ویژه و امتیازات خاص هستند.
• درک کمی از احساسات و نیازهای دیگران دارند و فاقد همدلی هستند.
• اغلب به دیگران حسادت می‌ورزند یا باور دارند که دیگران به آنها حسادت می‌ورزند.

این اختلالات شامل اختلال شخصیت اجتنابی، اختلال شخصیت وابسته، و اختلال شخصیت وسواسی-جبری می‌باشند. در ادامه توضیحات بیشتری در مورد هر یک از این اختلالات ارائه می‌شود:

اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• حساسیت شدید به ارزیابی منفی و ترس از طرد شدن دارند.
• از تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های جدید اجتناب می‌کنند مگر اینکه مطمئن باشند مورد پذیرش قرار می‌گیرند.
• به دلیل ترس از انتقاد، عدم پذیرش یا تحقیر شدن، در روابط بین فردی بسیار محدود هستند.
• احساس ناکافی بودن و حقارت می‌کنند و خود را کمتر از دیگران می‌دانند.
• به شدت از انجام فعالیت‌های جدید یا پذیرش مسئولیت‌های جدید اجتناب می‌کنند تا از احساس شرمساری یا ناراحتی جلوگیری کنند.

اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• نیاز شدید و بیش از حد به مراقبت شدن دارند که منجر به رفتارهای تسلیم‌آمیز و چسبنده می‌شود.
• در تصمیم‌گیری‌های روزمره به مشورت و اطمینان دادن دیگران نیاز دارند.
• به سختی می‌توانند مسئولیت‌ها را به تنهایی به عهده بگیرند و نیاز دارند که دیگران مسئولیت‌ها را به جای آنها به عهده بگیرند.
• ترس از جدایی و تنهایی دارند و تلاش‌های زیادی برای اجتناب از ترک شدن انجام می‌دهند.
• حتی در روابط ناسالم و آزاردهنده نیز می‌مانند، زیرا از تنهایی می‌ترسند.

اختلال شخصیت وسواسی-جبری (Obsessive-Compulsive Personality Disorder)

افراد مبتلا به این اختلال:

• اشتغال ذهنی به نظم، کمال‌گرایی و کنترل بین فردی دارند که می‌تواند به مشکلات در انجام وظایف منجر شود.
• به طور مداوم در تلاش برای رسیدن به کمال و دقت در جزئیات هستند، حتی اگر این موضوع به تعویق انداختن وظایف منجر شود.
• اغلب به شدت متعهد به کار و بهره‌وری هستند و به همین دلیل از فعالیت‌های تفریحی و روابط اجتماعی غفلت می‌کنند.
• انعطاف‌پذیری کمی دارند و به سختی می‌توانند با تغییرات کنار بیایند.
• ممکن است دیگران را تحت کنترل بگیرند و بر روش انجام کارها نظارت داشته باشند تا مطمئن شوند که همه چیز دقیقاً طبق استانداردهای آنها انجام می‌شود.

میزان شیوع خوشه A: اختلالات شخصیت عجیب یا غیرعادی

1. اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 2.3% تا 4.4% در جمعیت عمومی.
2. اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 3.1% تا 4.9% در جمعیت عمومی.
3. اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 3.9% در جمعیت عمومی.

میزان شیوع خوشه B: اختلالات شخصیت نمایشی، احساسی یا نامنظم

1. اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 0.2% تا 3.3% در جمعیت عمومی.
2. اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 1.6% تا 5.9% در جمعیت عمومی.
3. اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 1.84% در جمعیت عمومی.
4. اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 0.5% تا 1% در جمعیت عمومی.

میزان شیوع خوشه C: اختلالات شخصیت اضطرابی یا ترسناک

1. اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 2.4% در جمعیت عمومی.
2. اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 0.49% در جمعیت عمومی.
3. اختلال شخصیت وسواسی-جبری (Obsessive-Compulsive Personality Disorder):
   • میزان شیوع: حدود 2.1% تا 7.9% در جمعیت عمومی.

این آمار ممکن است بسته به روش‌های مطالعه و جمع‌آوری داده‌ها متفاوت باشد. میزان شیوع هر یک از این اختلالات می‌تواند تحت تاثیر عوامل فرهنگی، جمعیت‌شناختی و دیگر متغیرها قرار گیرد. علاوه بر این، تشخیص دقیق این اختلالات نیازمند ارزیابی‌های تخصصی توسط روانپزشکان و روانشناسان می‌باشد.

درمان اختلالات شخصیت، از جمله اختلالات شخصیت خوشه‌های A، B، و C، نیازمند رویکردهای جامع و تخصصی است که شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و در برخی موارد، درمان‌های ترکیبی می‌باشد. در ادامه، درمان‌های مختص هر خوشه را به تفصیل توضیح می‌دهیم:

درمان اختلالات شخصیت خوشه A (عجیب یا غیرعادی)

اختلالات خوشه A شامل اختلالات شخصیت پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپال می‌باشند.

1. اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder):
   • رواندرمانی: روان‌درمانی فردی می‌تواند به این افراد کمک کند تا الگوهای تفکر و رفتار خود را شناسایی و اصلاح کنند. درمان شناختی-رفتاری (CBT) به خصوص موثر است. ایجاد رابطه‌ای امن و قابل اعتماد با درمانگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
   • دارودرمانی: در مواردی که علائم اضطراب یا افسردگی شدید هستند، ممکن است داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب تجویز شود.
2. اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder):
   • رواندرمانی: روان‌درمانی فردی می‌تواند به بهبود مهارت‌های اجتماعی و افزایش تعاملات اجتماعی کمک کند. درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای تغییر الگوهای تفکر و بهبود مهارت‌های ارتباطی مفید است.
   • دارودرمانی: دارودرمانی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، مگر در صورت وجود علائم همزمان مانند افسردگی.
3. اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal Personality Disorder):
   • رواندرمانی: روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به تغییر الگوهای تفکر عجیب و بهبود مهارت‌های اجتماعی کمک کند. درمان گروهی نیز می‌تواند مفید باشد.
   • دارودرمانی: داروهای ضدروان‌پریشی آتیپیک ممکن است در کاهش علائم روان‌پریشی و اضطراب موثر باشند.

درمان اختلالات شخصیت خوشه B (نمایشی، احساسی یا نامنظم)

اختلالات خوشه B شامل اختلالات شخصیت ضد اجتماعی، مرزی، نمایشی و خودشیفته می‌باشند.

1. اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial Personality Disorder):
   • رواندرمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند در کاهش رفتارهای ضد اجتماعی و افزایش مهارت‌های سازگارانه موثر باشد. درمان گروهی و برنامه‌های درمانی جامعه‌محور نیز می‌توانند مفید باشند.
   • دارودرمانی: در صورت وجود علائم همزمان مانند افسردگی یا اضطراب، ممکن است داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب تجویز شوند.
2. اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder):
   • رواندرمانی: درمان دیالکتیکی رفتاری (DBT) یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای این اختلال است. این درمان شامل مهارت‌های مدیریت هیجانات، تحمل ناراحتی، روابط بین فردی و ذهن‌آگاهی است.
   • دارودرمانی: داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب و تثبیت‌کننده‌های خلقی ممکن است برای کاهش علائم استفاده شوند.
3. اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder):
   • رواندرمانی: روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به افراد کمک کند تا الگوهای تفکر و رفتار نمایشی خود را تغییر دهند. درمان بین فردی نیز می‌تواند مفید باشد.
   • دارودرمانی: دارودرمانی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، مگر در صورت وجود علائم همزمان مانند افسردگی یا اضطراب.
4. اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder):
   • رواندرمانی: روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) و درمان مبتنی بر طرحواره می‌توانند به تغییر الگوهای تفکر خودشیفته و بهبود همدلی و روابط بین فردی کمک کنند.
   • دارودرمانی: دارودرمانی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، مگر در صورت وجود علائم همزمان مانند افسردگی یا اضطراب.

درمان اختلالات شخصیت خوشه C (اضطرابی یا ترسناک)

اختلالات خوشه C شامل اختلالات شخصیت اجتنابی، وابسته و وسواسی-جبری می‌باشند.

1. اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder):
   • رواندرمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به تغییر الگوهای تفکر منفی و افزایش تعاملات اجتماعی کمک کند. درمان بین فردی نیز می‌تواند مفید باشد.
   • دارودرمانی: داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب ممکن است برای کاهش علائم اضطراب و افسردگی استفاده شوند.
2. اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder):
   • رواندرمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و استقلال کمک کند. درمان مبتنی بر تقویت مهارت‌های بین فردی و تصمیم‌گیری نیز موثر است.
   • دارودرمانی: دارودرمانی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، مگر در صورت وجود علائم همزمان مانند افسردگی یا اضطراب.
3. اختلال شخصیت وسواسی-جبری (Obsessive-Compulsive Personality Disorder):
   • رواندرمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT) به ویژه تکنیک‌های مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) می‌تواند به تغییر الگوهای تفکر وسواسی و کاهش کمال‌گرایی کمک کند.
   • دارودرمانی: داروهای ضدافسردگی SSRI ممکن است برای کاهش علائم وسواس و اضطراب موثر باشند.

هر یک از این درمان‌ها باید توسط متخصصان بهداشت روانی انجام شود و برنامه‌های درمانی باید به صورت شخصی‌سازی شده و متناسب با نیازهای خاص هر فرد تنظیم شوند. پشتیبانی اجتماعی و خانوادگی نیز می‌تواند در موفقیت درمان نقش مهمی داشته باشد.